صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی7

اسرار حج(هدف از بیان اسرار)

هدف از بیان اسرار

بحث از اسرار باید در راستای معیار قبولی حج باشد، معیار قبولی حج چیست؟ در دو روایت از امیرمؤمنان و پیامبر نقل شده است. علامت قبول حج این است که وقتی بر می گردید، برنگردید به آن وضعیتی که قبلاً داشته اید. یعنی اگر ویژگی­ها و اخلاقیات خاصی در قبل داشته اید دیگر به آن باز نگردید. در یک کلمه معیار قبولی حج تحول است. یعنی حج باید سبب دگرگونی و تحول شود. آدمی که می آید حج و برمی گردد باید یک تحول و دگرگونی در او ایجاد شود.

 بحث از اسرار باید در راستای معیار قبولی حج باشد. این خیلی مهم است که شما چگونه اسرار را بگویید چه زمینه سازی برای بحث اسرار بکنید این نکته مهم است آن کسی که می خواهد بحث اسرار عمره یا حج را بگوید باید بداند هدف از بحث اسرار تحول است. کل حج هدفش تحول است، یعنی کسی که از اولی که وارد این اعمال می شود تا آخری که می خواهد این اعمال را به پایان برساند. آن چیزی که اتقافی بیافتد تحول است. باید دگرگونی در او ایجاد شود و روحانی که یک ماه یا دو هفته با کاروان حرکت می کند وظیفه کار فرهنگی و تربیتی را در این کاروان دارد می تواند از ابزار بیان اسرار در این راستا استفاده کند.

تفکیک استنباط فقهی از استنباط تحلیلی

ما در بحث روش استنباط فقهی در نهایت به یک بیان و یک وجه می رسیم. فقیهی بحثی را بیان می کند اگر در این بحث 4 قول هست. نهایتاً خودش می رسد به یک قول. حالا این قول را یا با ظاهر است یا با اظهر است یا با احوط یا همین است و جز این نیست بیان می کند. حالا خود این فقیه یک نظر دارد. اما در بحثهای تحلیلی این طور نیست که شما یک وجه بگویید هست و وجوه دیگر را نفی کنید چون دارید تحلیل می کنید. ممکن است یک حکم ابعاد مختلفی داشته باشد. جهات مختلفی داشته باشد. لذا نمی شود که بگویید همین را می گویم و لاغیر. همین است و بس. این یک وجهی است که از این بیان و روایت استفاده می شود و وجوه دیگر را نمی توان نفی کرد. در اسرار دنبال این نباشیم که برسیم به این که مثل وضو 1 بار شستن واجب 2 بار شستن مستحب و 3 بار حرام است. این در حوزه استنباط است. یعنی شما از دلیل چیزی را استخراج می کنید.

 اما حوزه تحلیل چه در بحث اسرار چه در بحث تحلیل احکام مجازات های اسلامی شما نمی توانید یک وجه را بگویید و وجوه دیگر را نفی کنید. بله البته هر وجهی که مستند نباشد، نفی می کنیم.

بنابراین در فقه تحلیلی کار استنباط به یک وجه منحصر، منتهی نمی شود. حتی بیانات روایی این طور نیست که یک وجهی کنند. یعنی می بینید در یک مسئله ای هر کدام یک وجهی را می گویند این نه از باب اینکه دسترسی به وجوه مختلف ندارد مثل من و شما، نه. چون وجوه مختلفی در سطوح مختلف برای آدم های مختلف، شرایط مختلف وجود دارد چند وجه را می گویند.

حتی در جائی که صریحاً روایت علتی را مطرح می کند و به تعبیری منصوص العله است، به آن معنا نیست که علت دیگری ندارد. شاهد هم این است که در مسئله می­بینیم برای یک عمل علت های مختلفی وجود دارد. بله اگر معصوم فرموند احرام یا سعی تنها یک راز دارد که خودشان تصریح کردند. آن هم نه حصر اضافی بلکه حضر حقیقی حرفی نداریم اما اینطور بیان نداریم.

 اما ذوق یعنی تدبر، تفکر، تأمل در مجموع چیزی که در اختیار شما گذاشتن برای رسیدن به یک وجه. یعنی از این  قرائن و آداب و رفتاری که در اختیار شما گذاشته بتوانید با تإمل در ارتباط این ها نکته ای را به دست آورید آن هم مستند نه ذوقی که مثلا بیان کنید من به نظرم می آید این قشنگ است این نشد. در هر حال ذوق باید مستند به جایی باشد. مانند: استلام حجر، از طرفی روایت داریم که حجر الاسود جایی است که میثاق بسته شده از طرفی روایت داریم یمین الله فی ارضه است. اینها را کنار هم بگذار پس شما وقتی دارید دست می زنید یعنی دارید تجدید عهد می کنید. طواف با تجدید پیمان شروع می شود و با تجدید پیمان تمام می شود.

اسرارحج (معنای اسرار و فلسفه)

بسم الله الرحمن الرحیم

معنای فلسفه و اسرار

در رابطه با اعمال، عبادات و کارهایی که انجام می دهیم یک بحث، ظاهر عمل و رفتاری است که به چشم می بینیم. مانند طواف که یک ظاهری دارد، مجموعه رفتاری که از ما بروز می کند. در برابر این ظاهر یک معنا وجود دارد.

معنای عمل در بسیاری از رفتارهای عبادی علت یا غایت آن عمل است. عمل مثل کلام معنا دارد. بلند شدن و کلاه از سر برداشتن، یک رفتار است. با این رفتار ما چیزی را می فهمیم اما در رابطه با نماز و طواف، وقتی می گوییم نماز، طواف، معنای آن چیست؟

 باطن، در برابر ظاهر، به پنهان بودن توجه می دهد. به ما نشان می دهد آن چه که می خواهیم دررابطه با آن گفتگو کنیم آشکار نیست. اما معنی مقصد را نشان می دهد.

از سوی دیگر به همان علت یا غایت، به جهت این که باعث یک رفتار و عمل می شود، فلسفه عمل گفته می شود، گاهی می گویید فلسفه این کار را نفهمیدم. در فلسفه عمل مانند نماز و طواف و حج، علت و چرایی آن مطرح است. وقتی علت را می خواهند جویا شوند، می گویند فلسفه عمل، فلسفه رفتار ـ همین معنا را به لحاظ پنهان بدون و مخفی بودن سرّ، راز یا باطن می گویند. که هر کدام از این ها یک بار معنایی متفاوتی دارد.

اصطلاح سرّ و راز گاه در ادبیات ما به کار برده می شود، می گوییم کتاب «اسرار الصلاه»، چون علت و غایت آن مشخص نیست و می خواهیم فلسفه این کار را بدانیم. چون پنهان است، راز نماز گفته می شود. ظاهر اعمال را همه می دانیم، همه می دانیم این نماز از کجا شروع می شود و به کجا ختم می شود. اما این که راز رکوع و سجده چیست یا معنایش چیست؟ برای ما پنهان است.

بنابراین گاه یک چیز از جهات مختلف مورد دقت قرار می گیرد و گوناگون تعبیر می شود. فلسفه، جایی که می خواهند علت را بیابند.[1] و سرّ، به لحاظ آشکار نبودن، مخفی و پنهان بودن. باطن در برابر ظاهر به جهت این که این عمل، در ظاهرِ رفتار، خود را نشان نمی دهد. حتی اگر شما اهل سیر و سلوک باشید. تامل کرده باشید. به دریافت اسرار هم رسیده باشید، باز ظاهر عمل، خود را بروز نمی دهد و به آن باطن گفته می شود.

ضرورت بحث از اسرار

آیا لازم است که اسرار را بدانیم و دنبال مطالعه و پژوهش باشیم که اسرار را یاد بگیریم. آیا من و شما که به عنوان روحانی کاروان حرکت می­کنیم و محور اصلی کار ما این است که نماز و تقلیدشان را درست کنیم. اعمال و مناسک را به زائران بیاموزیم که چطور انجام بدهند، آیا لازم است برای اینها از اسرار بگوییم یا نه؟

این ضرورت در دو جهت مطرح است: اول، برای خود من که روحانی کاروان هستم. چه در جایگاه روحانی چه در جایگاه فردی که اعمال انجام می دهم. دوم، برای اهل کاروان و زائران ضرورت دارد که اسرار بگویم یا لازم نیست.

با دقت در منابع وحیانی، چند دلیل برای ضرورت می توانیم به دست آوریم:

1.      در روایات، ارزش عمل به چه بستگی دارد؟ معرفت. هر چقدر معرفت شما، بیشتر ارزش عمل هم بیشتر است.[2]ممکن است کسی عمری به زهد و عبادت بپردازد اما بدون علم و معرفت، چه ارزشی دارد؟ حال اگر یک روحانی کاروان، فقط اعمال و مناسک را به زائران یاد بدهد، کافی است؟ در حالی که این معرفت، سبب صحت اعمال می باشد.

معرفت به اسرار سطوحی دارد. مثلا کسی خدا را شناخته و به علت این که خدا را شناخته، روی به نماز می آورد و نماز می خواند ولو این که سرّ رکوع و قیام و سجود را هم نمی داند. ولی به همان اندازه که راز نماز را می فهمد، ارزش دارد. ارزش هر عمل، به میزانِ شناخت معنا و اسرار و راز آن عمل است.

دغدغه ما این باید باشد کسی که وقتش را گذاشته پای منبر من نشسته فهمی تازه و رازی از عملش را بفهمد و معرفتش بالاتر رود. معرفت به خدا اگر نباشد، عبودیت و بندگی اتفاق نمی افتد.

2.      شرط بهره مندی از عمل و آثار آن و میزان بهره مندی در گرو شناخت اسرار است. ‌مثلاً گفتند نماز این اثر را در روحیه آدم دارد یا نماز این آثار را در زندگی انسان دارد. حج این اثر را دارد بهره مندی این آثار به چی بسته است؟ مثلاً حج بهره­مندی هایی دارد:

 مثل این که این آقا که قصد حج کرده خانواده اش و اموالش تا وقت برگشتن محفوظ می ماند نه این که هیچ اتفاقی نمی افتد یعنی چیزهایی که به خاطر نبود ایشان ممکن بوده رخ بدهد این ها اتفاق نمی افتد.

یا کسی که حج می رود زمانی که برمی گردد تمام گناهانش بخشیده می شود.

یا کسی که می رود وقتی بر می گردد، کلا پرونده اش بسته شده و بهشتی است. این سطوح متفاوتِ بهره مندی، بخاطر چیست؟ میزان بهره مندی از عمل، به میزان معرفت است.

مثلا کسی که خاصیت یک سیب را بداند، ظرفیت معده برای آن را دانست اگر سیب را بخورد به میزانِ ظرفیت، بهره مند می شود. اگر بیش از ظرفیت باشد مشکل بوجود می آید. برخی آثار اعمال وضعی است بداند یا نداند، اما برخی آثار، وضعی نیست بلکه دائر مدار شرایطند. دائم مدار نیت ما و توجه و حضور ما هستند.

می گویند: شخصی هنگام احتضار به پسرش وصیت کرد من بعد از تکلیفم در مدت 50 سال، نماز قضا ندارم همه را بجا آورده ام، اما وضو نمی گرفتم نماز می خواندم. بحث ما نماز بدون وضو نیست. در این نکته بحث ما، عمل، صحیح که باشد یعنی مطابقِ مناسک بجا آورده باشد. ارزش عمل صحیح به چیست؟ ارزش عمل یک مرحله بعد از صحت است.

3.      تحقق مناسک، ‌حقیقت یافتن مناسک به چه چیزی است؟ اگر بخواهیم بگوییم یک طواف اتفاق افتاد؟ به چیست ؟ در حدیث، شبلی به امام می گوید: من طواف و مناسک انجام دادم. حضرت می گوید: وقتی انجام می دادی،‌ توجه داشتی که داری بین خوف و رجا حرکت می کنی میگوید: نه، امام: پس طوافی نبوده است. این نکته ای است که مکرر در حدیث شبلی می آید.

هر عملی که انجام می دهید یک حقیقتی دارد که اگر آن حقیقت اتفاق بیفتد آن نور و آن آثاری که در آن مترتب است، می­آید. مثلا طواف، یک معنای حقیقی داشته باشد. شما رفتید آنجا فقط چرخیدید و آن معنا را درنیافتید. به تعبیر امام سجاد (ع) شما که آن معنا را درنیافتید در واقع طوافی هم نکردید.

در حدیث داریم که می فرماید مردم بیایند به زیارت این سنگ ها و سپس به ما همراهی خود را با نصرت خود را ولایت خود را عرضه کنند. کسی که می گوید فقط دور سنگ ها دارم می چرخم نمی فهمم داستان چیست. حقیقت عمل اتفاق نیافتاده است.

حقیقت مناسک وقتی تحقق پیدا می کند که شما به اسرار موجود در آن توجه داشته باشید. پس علت سوم اگر واقعا می خواهید طواف اتفاق بیفتد، باید حقیقت را بفهمید. فیض کاشانی می گوید: عمرم گذشت و یک سجده نکردم. سجده که کرده، اما سجده واقعی که در نظرش بوده، نکرده است.[3]

اگر حقیقت عمل اتفاق افتاد. قبولی هم به دنبالش می آید. شما شرط قبول را با قبول شدن یکی نگیرید. حضور اگر اتفاق افتاد قبول هم دنبال می­آید. نماز یک رفتار است که این رفتار باید همراه با یک حس باشد. که معمولاً آن حس نیست.

هنگام سجده در برابر عظمتی وقتی می خواهیم فرو بریزیم باید حس سجده داشته باشیم. به معناها که توجه نداریم، بگذریم حس و حالی هم وجود ندارد. ما برای نماز، الله اکبر که می گوییم، می رویم در عالم بازار و کار و کتاب...

گاه در برخورد با بعضی از افراد کاروان که شاید در ظاهر خیلی هم توجه ندارند. وقتی از روایات می خوانیم،[4] شخص با همان یکی موضوع راه می رود. ولی ما با باری از روایت ها راه نمی رویم.[5]  

بعضی اوقات خداوند یک عنایات خاصی به افرادی می کند که روشن شوند بعضی ها با یک روایت عمری زندگی می کنند و نور می گیرند و این برای ما طلبه ها خیلی هشدار است و باید قابل توجه باشد.

روش کشف و استنباط اسرار

روش بدست آوردن اسرار چیست؟ در یافتن اسرار یک مشکل اساسی داریم. فکر می کنیم اگر بخواهیم راز یک عمل را بیابیم. باید به حدیثِ صریحی متکی باشیم. مثلاً یک روایت از امامان آمده باشد و این روایت برای ما روشن کند که مثلا طواف یعنی این. سعی یعنی این.

 اما این مشکل از کجا پیش می آید؟ علتش این است که ما در فقه وقتی می خواهیم یک حکمی را بفهمیم راهی نداریم جز این که یک کلام صریحی از ائمه باشد تا بیان را درست کنیم. چون با آن فضای فکری و روش کار کردیم. در این فضا هم که می آییم دنبال این هستیم که یک روایت پیدا کنیم که به ما جواب درست را بدهد. و این باعث می شود که از خود عمل و یک سری منابع دیگر که در اختیار ماست غفلت کنیم.

روش استنباطِ احکام یک روش است و روش استنباطِ اسرار یک روش دیگر است. شما مرحوم امام خمینی را در کتب فقهی خودشان به گونه ای می بینید که استدلال می کنند. وقتی می آیید در سرالصلاه و اسرار الصلاه یک شکلی دیگر از ایشان می بینید. ما هر جا بخواهیم حکم را استنباط کنیم روش، همان روش جواهری است. همان اصول فقه و روش استنباطی است. اما وقتی می آییم سراغ اسرار یک عمل در واقع آمدیم در عرصه فقه تحلیلی یعنی آن چه را که هست تحلیل کنیم نه آن چه را که هست دریابد. یک بحث این که شما می خواهید حکم را درآورید مثلا مجازات کسی که این کار را کرده این است. یک وقت دنبال این هستند چرا این مجازات جعل شده است که می شود فقه تحلیلی.

در مناسک دنبال این هستید که من وقتی طواف انجام می دهم چطور باید باشد. می گوییم بله از این روایت استفاده می شود که از اینجا شروع و به اینجا ختم کن و شرایطش این است. این فهم حکم است . اما یک وقت دنبال این هستم که چرا طواف جعل شده است؟ چرا گفتند بیا اطراف این احجار دور بزن؟ این دیگر وارد عرصه تحلیلی می شود. البته به این معنا نیست که اگر روایتی باشد نباید به آن توجه کرد. اما نباید خود را به آن بیانات محصور کرد.

چون ما به روش فقهی عادت کردیم و از آن روش در زمینه اسرار چیزی بدست نمی آید لذا شروع می شود به یک سری بافتن ها و نتیجه این می شود که نسبت به اسرار بدبینی ایجاد می گردد.

منابع و راه های کشف اسرار

1. عنوان و لغت

ما در باب اعمال حج، با اولین چیزی که برخورد می کنیم یک سری عناوین است. مانند حجه الاسلام، عمره،‌ طواف، سعی. آیا وقتی شارع مقدس برای یک عمل اسم می گذارد، مثلا حجه الاسلام، یک بار معنایی در آن است یا نه؟ وقتی یک مجموعه اعمال را عمره می نامد چطور؟ یک نوع حرکت را سعی می گویند. یک حرکت را طواف می نامند.آیا این ها جا ندارد ببینیم لغت درباره این ها چه می گوید.

 لغت کاملاً مستند است. یکی از مستندهای فقیه لغت است. که گاهی این لغت به طور اساسی کارگشاست. اگر کمک نکند کار فقه می لنگد. یک چیزی که باید دقت کنیم، بحث لغت در عرصه عناوین مناسک و مکان هاست.

اگر کسی بخواهد برای اسرار از عناوین و اسامی استفاده کند باید یک کار لغوی جدی بکند. نه صرفا از المنجد استفاده کند. استعمالات اهل لغت را بیند و بررسی کند و عناصر مفهومی واژه مورد نظر را استخراج  کند.

در تفسیرهای عرفانی گاه می بینید معنای لفظ را می گوید و بعد ذوقیات خود را بیان می کند.

در روایات می بینید که توجه به لغات هم است و عناوین بارخودشان را دارند. مثلا سوال می کند چرا عرفه، عرفات نامیده شد. یعنی  این توجه در روایات نسبت به مکان ها هم هست.

2. خود عمل

مسئله دیگری که باید توجه شود، خودِ عمل است. عمل دارید مانند هروله است. خود هروله چیست؟ به ما گفتند در سعی به این جا که رسیدی هروله کن. خودِ این هروله می تواند نمود چه چیزی باشد؟ نشان گر چه چیزی باشد؟ با توجه به معنای آن و در حوزه ای که قرار گرفته شما می توانید استفاده کنید که هروله به چه معناست. راه رفتن عادی تبدیل می شود به یک شتاب.  چرا تبدیل به شتاب می شود؟

 چون شیطان بر ابراهیم (ع) ظاهر شد. این ظهور شیطان مانعی شد که نگذارد ابراهیم(ع) کارش را انجام دهد. ابراهیم(ع) راه حل را چه دید شتاب کردن،‌ خود توجه به عمل می­تواند برای ما راهگشا باشد.

3. توجه به احکام و آداب

وقتی به شما می گویند طواف را شروع کنید و باید از حجر الاسود شروع کنید. یا وقتی می خواهید شروع کنید، استلام حجر کنید. از این نکته ها می شود استفاده کرد.

یا در سعی یک سری آداب وجود دارد که ما ایرانیان به آن توجه نمی کنیم. اهل سنت را می بینیم رو به کعبه ایستادند، دست ها را بالا گرفته دعا می خوانند و وقتی به مروه می رسند به آخر، دوباره رو به کعبه می نشیند و دعا می خوانند. این که گفتند شروع سعی با نگاه به کعبه باشد و دعا، ختم سعی هم با نگاه به کعبه باشد و دعا، آیا این خودش نکته ندارد؟ نگاه به کعبه یعنی چه؟ نمی شود از آن چیزی فهمید؟

4. ترتیب مناسک

می گویند بعد از طواف سعی کن. این دو تا پی در پی است. یا در عرفات وقوف کن بعد بیا در مشعر وقوف کن. اگر معنای طواف و سعی، عرفات و وقوف را فهمیدید این پشت سر هم بودن می تواند چیزی را بفهماند یا نه؟ ترتیب از جمله نکاتی است که برای فهم اسرار می توان به آن توجه کرد. ترتیب را جدا کردم چون ویژگی خاص دارد. غیر از احکام و آداب که در مناسک داریم خود نگاه کلی به این اعمال نکته خاص دارد.

5. مکان و زمان عمل

می گویند عملی را در مطاف انجام بده، عملی را در خارج از مطاف انجام بده. طواف را داخل مطاف انجام بده، اما نماز را خارج از مطاف. برای نماز باید پشت مقام باشی. مثلا احرام را نمی توانید هرجایی محرم شوید جای خاصی باید بروید. این جای خاص یک عنوان خاص هم دارد. میقات در احرام حج داخل شهر مکه است. آیا این مکان میتواند چیزی را به ما بفهماند؟

 یا زمان خاص را می گویند. عرفات روز عرفه است نه روز دیگری. یا در طول روز می گوید از موقع اذان است وقوف در مشعر چیه؟ زمان خاصی است شب عید است. از اذان تا طلوع. آیا می شود از این استفاده کرد. با توجه به روایات وقت نماز ظهر و عصر یا ما بین طلوعین و در کنار هم قرار دادن این مجموعه آیا می توان چیزی استفاده کرد؟

6. ادعیه و اذکار

بحث ادعیه و اذکار معمولاً مغفول است. هم در انجام عمل به آن عمل نمی کنیم. هم در فهم اسرار به ان توجه نمی کنیم. مثلا به شما می گویند که نماز طواف را که خواندید این دعا را بخوان. وقتی می خواهی سعی را شروع کنی این دعا را بخوان. کسی نمی خواند. معمولا نه خودمان می خوانیم نه به زائران می گوییم. در بحث اسرار هم که کلّا غافل هستیم.

 وقتی می گوید خدایا در برابر هر تار مویی به من نور عطا کن در مجموعه اعمال هر کدام را که نگاه کنیم یا اذکاری که داریم. این اذکار می تواند خیلی چیزها را به ما نشان دهد. مثلا دعای برای احرام را ببینید چه چیزهایی می توان از آن دریافت کرد. یک روایت، ‌یک دعا که از معصوم نقل شده که ما معمولاً از اینها غافل هستیم.

7. آیات و روایات علل

یک بخشی هم که گاه به آن توجه داریم ولی ساده ازش می گذریم. آیات و روایات علل است. ما به اینها توجه داریم اما نیاز به توجه عمیق تری داریم. وقتی می خواهیم راز یک عمل را بفهمیم این بیان ساده ای که مثلا سخن جبرئیل به حضرت ابراهیم(ع) که: اعترف. این چه چیزی را می خواهد به ما نشان دهد. همین روایت یک نگاه عمیق تری می خواهد که بتوان راز عمل را در آن بیابیم.

8. توجه به تاریخ و زمینه تشریع عمل

حج در این مجموعه اعمال، یک تاریخ دارد یعنی هر عملی بر می گردد به یکی از انبیا. گاهی یک عمل به چند پیامبر برمی گردد. مثل بحث رمی جمرات که هم در رابطه با آدم (ع) و هم در رابطه با ابراهیم (ع) است. البته نباید صرفا یک نگاه ساده انگارانه داشته باشیم که روایت را بخوانیم هاجر آمد دنبال آب بود این داستان هفت بار اتفاق افتاد این شد سعی. یه مقدار تأمل کنید این داستان برای هاجری اتفاق افتاد که این مقدمه و مأخره را دارد. در مجموع شرایطی اتفاق افتاده است آیا این سعی معنایی می تواند داشته باشد یا نه؟ باید نگاه را عمیق تر بکنیم.                           

---

1-  علت، در محاورات روزمره با آنچه که در فلسفه با دقت به کار برده می شود تفاوت دارد. اما مراد ما اینست، که می خواهیم بفهمیم آیا پشت این عمل علت و مقصدی وجود دارد؟ این که به من بگویید بایست و تکبیر بگو. آیا مفهوم و معنایی دارد. در این جا علت تامه و علت به معنای فلسفی آن مراد نیست. علت فلسفی سبب تحقق و ایجاد یک شئی است. آن چه وجود یک چیز را به دنبال خودش می آورد.

1-  در روایات این حکایت آمده است که: ملائک عابدی را دیدند که تمام وقت، خیلی سخت و پرتلاش در حال عبادت است. خداوند فرمود: بروید کنارش بنشینید و از حال او سوال کنید که در چه وضعیت عقلانی به سر می برد. عابد در جواب ملائک گفت: در فکر این هستم که در این جا این همه علف است، چرا خداوند گوسفندانش را نفرستاده تا این جا بچرند؟ تازه ملائک فهمیدند که داستان چیست؟ خود رفتار به تنهایی ملاک نیست.

1.  یکی از آقایان در کاروان بیان کرد که ما بنا داشتیم برویم حج. یک دوستی هم علاقه داشت، با ما همراه شود یک گرفتاری در کارش پیدا شد و رفت هرچه دست و پا زد نشد تا بالاخره ویزا گرفت و هنگامی به فرودگاه رسید که کاروان هم آن جا بود. آنجا بلیطش درست نشد و تلاش می کرد. بعد که ما عبور کردیم و سوار هواپیما شدیم او هنوز بلیطش درست نشده بود. اینجا دیگر دل شکسته بود و به گریه و زاری که من نشد که بروم. این گریه و خواستن از خدا را قبل هم داشت ولی یک وقت خواستن را دارد با هزار جور علاقه و اشتیاق. همین لحظه که حقیت از خدا می خواهد یک نفری می گوید مشکل تو چیست؟ می گوید این است. می بردش دفتر و کارش را درست می کند تا برود حج.

[4]. بعضی از زائران حال و هوای خاصی دارند ولی سواد آن چنانی ندارند و شما بگویید این ها را ولشان کنیم. گفتگوهای ما با بیان و بحث و علم کافی می باشد. اما شما باید بتوانید آن زائر بی سواد را هم در یک حدی با داستان و حکایت به این اسرار برسانید.

[5] . یک زائری در سفر قبلی داشتیم که از نظر سن و مال و چیزهایی دیگر خیلی به حج آمدن نمی خورد و واقعاً هم توجه نداشت. از جمله علائم این بود که در مدینه او اصلا بقیع نرفته بود تا این که معین کاروان با این شخص رفیق شد و یکبار بقیع رفت. این شخص زمانی که برگشت خیلی توجه ها تش فرق کرد. وقتی آمد و حکایات اتفاق افتاده را تعریف می کرد تازه می فهمی که موضوع چیست.

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی6

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی5

دریافت
حجم: 74 مگابایت

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی4

دریافت
حجم: 61.5 مگابایت

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی3

دریافت
حجم: 74.4 مگابایت

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی2

دریافت
حجم: 82.5 مگابایت

صوت سخنرانی استاد با موضوع مشکلات طلبگی(هدف)1

دریافت
حجم: 52.4 مگابایت

اسرار حج(تلبیه)

تلبیه :

پس از درک معنای احرام و رابطه ی آن با معرفت خطر ها و دشمنی ها ، این سؤال مطرح است که کلید این احرام ،یعنی احرام در عمل چیست؟ با چه معرفتی و در قالب چه  الفاظی ، انسان وارد این احرام می‎شود؟

کلید احرام  لبّیک است. « لبَّیک، اللّهُمَ لبَّیک، لبَّیک لا شَریِکَ لَکَ لبَّیک ،ِانَّ الْحَمْدَ وَ الّنِعمَةَ لَکَ و َالْمُلْک، لاشَریکَ لَکَ لبَّیک ».

این الفاظ معنا دارند. هم اصل دعوت را دلالت می‎کنند که دعوتی هست و هم وجود و حضور داعی و دعوت کننده را می‌رساند که این دعوت از کسی است که حاضر است نه اینکه دعوتی از گذشته باشد و الان دعوت‎کننده، حاضر نباشد. نه؛ دعوتی هست که تو می‌شنوی و جواب  می‎دهی و می‎گویی لبیک. بله؛ نشانگر این است که دعوتی هست و تو شنیده‏ای و چون این دعوت از دعوت کننده‎ای است که حاضر است ، می‎گویی لبیک. ضمیر خطاب می‏آوری و با ضمیر خطاب (ک) جواب می‏دهی و این دعوت به گونه‎ای است که با « لَبَّیْک » جواب می‎دهی نه با « نَعَمْ ».

لبیک[7] در کلام عرب، بله گفتن مکرر و همراه با اشتیاق است ؛ یعنی وقتی کسی شما را صدا کند، در پاسخ به هر صدایی و در هر جایی لبیک گفته نمی‎شود. می‎گویند نعم، بله. اما در پاسخ‎های خاصی لبیک را بکار می‎برند. آنجایی لبیک گفته می‎شودکه آن دعوت چنان در شما اشتیاق ایجاد کرده که به فارسی اگر جواب دهید می‎گویید بله بله بله مکرر و با اشتیاق. لبیک یعنی این جواب دادن مکرر همراه با اشتیاق.

علت تکرار و اشتیاق

 اما چرا مکرر و چرا به بله اکتفا نمی‎کنی؟ به دو دلیل:

اول آنکه شما می‎فهمید آن داعی و آن خدای مهربان، مکرر تو را صدا زده، مکرر دعوت کرده و تو جواب نداده‌ای[8].یا به کندی جواب داده‌ای[9]. خداوند از همان ابتدا مکرر  تو را دعوت کرده است. در این آیه شریفه هست که « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ »[10]  دعوتی هست.  به چیزی دعوت شده‎اید(دعاکم) و بعد از شما خواسته‏اند که بیایید و این دعوت را اجابت کنید(استجیبوا). خدای مهربان، خدای عطوف، تو را دعوت می‎کند او آغازگر است[11] او سراغ  ما می آید رسول او سراغ ما می آید[12] باید مهر او را درک کنیم، که او دارد ما را دعوت می‎کند و بفهمیم او دعوتش همچنان پابرجاست؛ حتی اگر عمری به او پشت کرده باشیم، باز هم ما را دعوت می‎کند. باز هم ما را فرا می‎خواند. آن هم نه فراخواندن کسی که از ما دلگیر است، بلکه فرا خواندن کسی که مشتاق برگشتن ما است.

این حدیث قدسی را مکرر شنیده‎اید که: « یا داود لو یعلم المدبرون عنی کیف انتظاری لهم و رفقی بهم و شوقی الی ترک معاصیهم لماتو شوقا الی و تقطعت اوصالهم[13] من محبتی[14] » ؛ اگر آنهایی که به من پشت کردند می‎دانستند که انتظار من برای ایشان و رفق و مدارای من و اشتیاق من به بازگشت  ایشان چگونه است، از شوق من جان می‎دادند و مفاصل آنان از محبت من ‎بریده و پاره پاره می شد.

او حتی به آنهایی که پشت کرده اند، به آنهایی که عمری ‏ ، صدایش را شنیده‌اند و پاسخ نداده‌اند رفق دارد، بلکه آنها را با اشتیاق دعوت می‎کند. وقتی کسی اینگونه دعوت می‎کند، مگر می شود به یک بله ساده اکتفا کرد.

دوم آنکه: گاهی کسی شما را دعوت می‎کند که اصلا انتظارش را نداشتید. آنقدر عظمت دعوت کننده بالاست که اصلا انتظار نداشتید که شما را به حساب بیاورد، چه رسد به اینکه دعوت کند. اینجاست که آدم اشتیاق پیدا می‎کند که جواب را با تکرار بدهد. دیده‏اید معمولا وقتی پدری فرزندش را با حالت عادی صدا بزند، او هم جواب عادی می‏دهد، امّا وقتی او را با احترام و سرشار از محبت صدا می‌کند، با شوق صدا ‎کند، آن هم با القابی که او انتظارش را هم نداشته است، کودک خیز بر می دارد و با اشتیاق جواب می‎دهد. بله. کسی که انتظار نداشتید شما را به حساب بیاورد، نه اینکه به حساب آورده، بلکه دعوت کرده  و با تو حرف می‎زند.

پس اینکه دعوت مکرری بوده و ما پاسخ ندادیم و اینکه کسی با مهربانی و با عطوفت ما را صدا می‎زند و اینکه عظیمی ‎و بزرگی در انتظار ما است که در خیال ما نمی‎گنجد که او به ما توجه کند و منی که به او پشت کرده­ام را به حساب بیاورد و صدا بزند، این باعث می‎شود که من با اشتیاق و مکرّر جواب او را بدهم.

لبیک اللهم لبیک. همین است که آنهایی که صدای دعوت را می‎شنوند، در کنار هر حادثه‎ای و درکنار هر اقدام و عملی، صدای او را می‎شنوند و تجربه کوتاهی‎های خودشان را می‎بینند وقتی می‎خواهند بگویند لبیک ، لرزه به اندامشان می‎افتد چنانکه در داستان امام سجاد (ع) هست.[15]

علّت انتخاب دعوت او

 امّا چرا از بین این دعوت‎هایی که می‎شناسیم و مدام در زندگی‎مان تجربه می‎کنیم، از بین دعوت خدا و دعوت مردم و دل  و شیطان و دنیا، چرا دعوت خدا را انتخاب می‎کنیم؟ چرا دعوت او ؟

علّت انتخاب دعوت او، در همین لبّیک‏ها آمده است:( ان الحمد و النعمة لک و الملک لاشریک لک لبیک.) چرا دعوت او را از میان دعوت‎های دیگر انتخاب می‎کنیم؛ چون حمد و ستایش برای اوست و نعمت‏هایی که ما در اختیار داریم از اوست و این نعمت‏ها حتی بعد از اینکه بدست ما می‎رسد و در اختیار ما قرار می‎گیرد، همچنان در ملک اوست.

ان الحمد و النعمه لک و الملک. حمد مال توست، هر نعمتی که من تصور کنم؛ چه دریابم و چه درنیابم همه از اوست و چه بسیارند نعمت‎هایی که در همین وجود کوچک و عالم کوچکی که ما حس می‎کنیم، وجود دارند و آن را در نمی‎یابیم. نعمت‎هایی که در می‎یابیم در مقابل نعمت‎هایی که نمی‎شناسیم، مثل قطره و دریاست. همه نعمت‎ها از اوست و نکته مهم اینکه نعمت‎ها از او هستند و با اینکه به دست من رسیده‏اند، از ملک او خارج نشده­اند و همچنان  او مالک است. وقتی من چیزی به شما می‎دهم، اختیارش با شماست. دیگر من ارتباطی با آن ندارم. دیگر در اختیار من نیست. ملک من نیست. ولی خداوند همه نعمت‎هایی که داده، پس از اعطا و بخشیدن هم در ملک او است، در پادشاهی اوست و به اشارت او می‏چرخد. پس چرا دعوت او را انتخاب می‎کنیم؟ و دعوت او را پاسخ می‎دهیم؟ چون خود او، دعوت او، نعمت دادن او همه ستوده است. خود او ستوده است. خداوند محمود است، یعنی اگر شما بخواهید یک دعوت‎کننده‎ای پیدا کنید که هیچ نقصی در او نباشد و هر چه کمال و حسن است، دارا باشد؛ جز او را نمی‎یابید. او محمود است. اینکه می‎گویی: « ان الحمد لک »؛ حمد برای توست، مال توست، نه اینکه تو محمودی، زیرا خود او محمود است. فعل او محمود است. مُلک و پادشاهی او محمود است. دعوتی که او کرده محمود است. دیگران دعوت دارند ولی دعوتشان ستوده نیست؛ چون آن دعوت برای منافع خودشان است. اگر دل من، من را به سوی خودش می‎خواند، اگر مردم من را دعوت می‎کنند، اگر شیطان من را دعوت می‎کند؛ آن دعوت به مقصد و غایت نهایی خودشان است. من را برای خودشان می‎خواهند. ولی خداوند چون محمود است، هیچ نقصی در او نیست. فقر ندارد. غنی است. صمد است. اگر من را می‎خواند برای پرکردن نیازی در خودش نیست. بخاطر من است که من را می‎خواند. پس دعوتش هم محمود است. هیچ نقصی، هیچ عیبی، هیچ زشتی و هیچ مقصد پنهانی در دعوت او نیست که بخواهد به نفع خودش باشد. همه اش برای ماست. پس دعوت او هم محمود است.

نعمت دادن او هم محمود است؛ که دیگران اگر می‎دهند، می‎دهند که بگیرند. می‎دهند که کار بِکِشند. می‎دهند که سود ببرند؛ ولی او اگر می‎دهد به دلیل همین محمود بودن ذاتی ، که صمد است و غنی است و بی نیاز،نمی‎دهد که بگیرد. پس نعمت دادنش هم محمود است. بنابر این دعوت او را انتخاب می‎کنیم. چون همه چیز او؛ خود او ، دعوت او، نعمت او و ملک او محمود است.

عاقبت دعوت او

نکته‎ای که باز در ادامه این لبیک‎ها آمده، عاقبت دعوت است. دیگران می‎خوانند و دعوت می‏کنند. ـ حال کاری نداریم که دعوتشان محمود است یا نیست. ـ اگر من اجابت کردم، غایت و نهایت و سرانجام اجابت دعوت آنها چیست؟ دلم را گر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ دنیا را اگر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ شیطان را اگر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ آخر و عاقبت همه این دعوت‎ها در چشم دنیایی، شکسته‏شدن و کوچک شدن و باختن است، و در چشم وسیع‎تر، هلاک شدن و به آتش‏افتادن است. شما ببینید کدام هوس را شما با پشت سرگذاشتن دعوت خداوند و فراموش کردن خدا ،جواب دادید که آخرش از دست دادن و شکسته شدن و حقیر شدن نبوده است؟ کدام دعوت شیطان را جواب دادیم که آخر‌‌‌ش ننگ و عار نبوده است؟

اما دعوت خدا عاقبتش چیست؟ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم‏. زنده می‏کند. حیات می‎بخشد. این وجودی را که اگر رها شود و پاسخ به دعوت او ندهد، می‎گندد و به مرگ و هلاکت می‎رسد؛ با دعوت او به حیات می‎رسد. آن هم حیاتی که مثل شجره طبیه ریشه­اش ثابت و شاخه­اش در آسمان است. کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ [16]. دعوت به سلام است و به سلامت است. «لبَّیکَ یا داعِیَاً اِلی دارِ السَّلام »که در قسمت مستحب لبیک امده است. یعنی راهی را که او می‏خواهد و تو را به سوی او می‏خواند، انسان را به سلامت به دار السلام می‏رساند. از عیب‏ها ، آفت‏ها ، شکسته‏شدن‏ها و نقص‏ها مبرّی است. هم حیات است و هم در این حیات، تو را از آفت‏ها و نقص‏ها و عیب‏ها بیرون می‏آورد و محفوظ می‏دارد. دعوتش به سوی سلامت است. پس از بین دعوتها دعوت او را انتخاب می‏کنیم زیرا عاقبت دعوت او حیات و سلامت و...است

پاسخ  به دعوت خدا و احرام

اما چرا با پاسخ به دعوت خداوند وارد احرام می‏شویم؟ آیا نمی‏شود دعوت خدا را پاسخ داد و وارد احرام نشد؟ به بیان دیگر نمی‏شود خدا را پاسخ گفت و دیگران را هم پاسخ گفت؟  رمز اینکه با لبیک انسان به احرام در می‏آید، این است که  پاسخ به دعوت خدا از میان دعوت‌های متعارض و متنافی  با پاسخ به دعوت‏های دیگر جمع نمی‌شود.با لبیک به خدا دعوت‌های دیگر کنار گذاشته می‏شود و پاسخ داده نمی‏شود .

----------------------------------------------------------------------------------------------------

[7] - لبّ: أصل صحیح یدلّ على لزوم و ثبات، و على خلوص وجودة. فالأوّل- ألبّ بالمکان، إذا أقام به، یلبّ إلبابا. و رجل لبّ بهذا الأمر: إذا لازمه. و حکى الفرّاء: امرأة لبّة: محبّة لزوجها[7]، و معناه أنّها ثابتة على ودّه أبدا. و من الباب التلبیة و هو قوله لبّیک، قالوا معناه: أنا مقیم على طاعتک، و نصب على المصدر، و ثنّى على معنى إجابة بعد إجابة. مقاییس

. و ثنّى هذا المصدر مضافا الى کاف المخاطب و قیل لبّیک و سعدیک، أى أنا ملازم طاعتک لزوما بعد لزوم. و عن الخلیل: إنّهم ثنّوه على جهة التأکید. و أصل لبّیک: لبین لک، فحذفت النون للاضافة. و عن یونس: إنّه غیر مثنى بل اسم مفرد یتّصل به الضمیر. و لبّى الرجل تلبیة إذا قال لبّیک. مصباح

و لب بمعنى إجابة صافیة خالصة- زاکیة لله عز و جل فی دعوتک له متمسکا بالعروة الوثقى. مصباح الشریعه

و أمّا اللبّ: فهو مصدر بمعنى اختیار و اخلاص و انتقاء، و منه قولهم لبّیک بمعنى اختیار مقام خالص و منتقى فی جنابک و فی قبالک[7]. و الکلمة مفرد مصدرا فی مقام المفعول المطلق.و إذا أضیف الى ضمیر الخطاب زیدت الیاء لسهولة التلفّظ، و للدلالة على الامتداد و الإدامة، و لا سیّما لمؤانسة فی المضاعف بالیاء، کما فی نفس المادّة فیقال لبّبت و لبّیت و لبّأت تلبیة، و ضمیر الخطاب له أیضا انس و سابقه بالیاء فی سهولة التلفّظ، کما فی علیک و إلیک. التحقیق

 

 

[8] .انک تدعونی فاولی عنک

[9] .الحمدلله الذی ادعو فیجیبنی و ان کنت بطیئا حین یدعونی دعای ابوحمزه

[10]. انفال / 24

[11] .انت دللتنی علیک و دعوتنی الیک و لولا انت لم ادر ما انت  دعای ابو حمزه

[12]

[13] . و الأَوْصَال: المَفاصِل. وفی صِفته، صلى الله علیه و سلم: أَنه کان فَعْمَ الأَوْصالِ‏ أَی ممْتَلئَ الأَعضاء، الواحدُ وِصْل. و المَوْصِل: المَفْصِل. و مَوْصِل البعیر: ما بین العَجُز و الفَخِذ... لسان

[14]. میزان الحکمه، ج 4 ، ص 2797

[15]

[16] . ابراهیم / 24