استاد محمد تقی هادی زاده

تلبیه :

پس از درک معنای احرام و رابطه ی آن با معرفت خطر ها و دشمنی ها ، این سؤال مطرح است که کلید این احرام ،یعنی احرام در عمل چیست؟ با چه معرفتی و در قالب چه  الفاظی ، انسان وارد این احرام می‎شود؟

کلید احرام  لبّیک است. « لبَّیک، اللّهُمَ لبَّیک، لبَّیک لا شَریِکَ لَکَ لبَّیک ،ِانَّ الْحَمْدَ وَ الّنِعمَةَ لَکَ و َالْمُلْک، لاشَریکَ لَکَ لبَّیک ».

این الفاظ معنا دارند. هم اصل دعوت را دلالت می‎کنند که دعوتی هست و هم وجود و حضور داعی و دعوت کننده را می‌رساند که این دعوت از کسی است که حاضر است نه اینکه دعوتی از گذشته باشد و الان دعوت‎کننده، حاضر نباشد. نه؛ دعوتی هست که تو می‌شنوی و جواب  می‎دهی و می‎گویی لبیک. بله؛ نشانگر این است که دعوتی هست و تو شنیده‏ای و چون این دعوت از دعوت کننده‎ای است که حاضر است ، می‎گویی لبیک. ضمیر خطاب می‏آوری و با ضمیر خطاب (ک) جواب می‏دهی و این دعوت به گونه‎ای است که با « لَبَّیْک » جواب می‎دهی نه با « نَعَمْ ».

لبیک[7] در کلام عرب، بله گفتن مکرر و همراه با اشتیاق است ؛ یعنی وقتی کسی شما را صدا کند، در پاسخ به هر صدایی و در هر جایی لبیک گفته نمی‎شود. می‎گویند نعم، بله. اما در پاسخ‎های خاصی لبیک را بکار می‎برند. آنجایی لبیک گفته می‎شودکه آن دعوت چنان در شما اشتیاق ایجاد کرده که به فارسی اگر جواب دهید می‎گویید بله بله بله مکرر و با اشتیاق. لبیک یعنی این جواب دادن مکرر همراه با اشتیاق.

علت تکرار و اشتیاق

 اما چرا مکرر و چرا به بله اکتفا نمی‎کنی؟ به دو دلیل:

اول آنکه شما می‎فهمید آن داعی و آن خدای مهربان، مکرر تو را صدا زده، مکرر دعوت کرده و تو جواب نداده‌ای[8].یا به کندی جواب داده‌ای[9]. خداوند از همان ابتدا مکرر  تو را دعوت کرده است. در این آیه شریفه هست که « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ »[10]  دعوتی هست.  به چیزی دعوت شده‎اید(دعاکم) و بعد از شما خواسته‏اند که بیایید و این دعوت را اجابت کنید(استجیبوا). خدای مهربان، خدای عطوف، تو را دعوت می‎کند او آغازگر است[11] او سراغ  ما می آید رسول او سراغ ما می آید[12] باید مهر او را درک کنیم، که او دارد ما را دعوت می‎کند و بفهمیم او دعوتش همچنان پابرجاست؛ حتی اگر عمری به او پشت کرده باشیم، باز هم ما را دعوت می‎کند. باز هم ما را فرا می‎خواند. آن هم نه فراخواندن کسی که از ما دلگیر است، بلکه فرا خواندن کسی که مشتاق برگشتن ما است.

این حدیث قدسی را مکرر شنیده‎اید که: « یا داود لو یعلم المدبرون عنی کیف انتظاری لهم و رفقی بهم و شوقی الی ترک معاصیهم لماتو شوقا الی و تقطعت اوصالهم[13] من محبتی[14] » ؛ اگر آنهایی که به من پشت کردند می‎دانستند که انتظار من برای ایشان و رفق و مدارای من و اشتیاق من به بازگشت  ایشان چگونه است، از شوق من جان می‎دادند و مفاصل آنان از محبت من ‎بریده و پاره پاره می شد.

او حتی به آنهایی که پشت کرده اند، به آنهایی که عمری ‏ ، صدایش را شنیده‌اند و پاسخ نداده‌اند رفق دارد، بلکه آنها را با اشتیاق دعوت می‎کند. وقتی کسی اینگونه دعوت می‎کند، مگر می شود به یک بله ساده اکتفا کرد.

دوم آنکه: گاهی کسی شما را دعوت می‎کند که اصلا انتظارش را نداشتید. آنقدر عظمت دعوت کننده بالاست که اصلا انتظار نداشتید که شما را به حساب بیاورد، چه رسد به اینکه دعوت کند. اینجاست که آدم اشتیاق پیدا می‎کند که جواب را با تکرار بدهد. دیده‏اید معمولا وقتی پدری فرزندش را با حالت عادی صدا بزند، او هم جواب عادی می‏دهد، امّا وقتی او را با احترام و سرشار از محبت صدا می‌کند، با شوق صدا ‎کند، آن هم با القابی که او انتظارش را هم نداشته است، کودک خیز بر می دارد و با اشتیاق جواب می‎دهد. بله. کسی که انتظار نداشتید شما را به حساب بیاورد، نه اینکه به حساب آورده، بلکه دعوت کرده  و با تو حرف می‎زند.

پس اینکه دعوت مکرری بوده و ما پاسخ ندادیم و اینکه کسی با مهربانی و با عطوفت ما را صدا می‎زند و اینکه عظیمی ‎و بزرگی در انتظار ما است که در خیال ما نمی‎گنجد که او به ما توجه کند و منی که به او پشت کرده­ام را به حساب بیاورد و صدا بزند، این باعث می‎شود که من با اشتیاق و مکرّر جواب او را بدهم.

لبیک اللهم لبیک. همین است که آنهایی که صدای دعوت را می‎شنوند، در کنار هر حادثه‎ای و درکنار هر اقدام و عملی، صدای او را می‎شنوند و تجربه کوتاهی‎های خودشان را می‎بینند وقتی می‎خواهند بگویند لبیک ، لرزه به اندامشان می‎افتد چنانکه در داستان امام سجاد (ع) هست.[15]

علّت انتخاب دعوت او

 امّا چرا از بین این دعوت‎هایی که می‎شناسیم و مدام در زندگی‎مان تجربه می‎کنیم، از بین دعوت خدا و دعوت مردم و دل  و شیطان و دنیا، چرا دعوت خدا را انتخاب می‎کنیم؟ چرا دعوت او ؟

علّت انتخاب دعوت او، در همین لبّیک‏ها آمده است:( ان الحمد و النعمة لک و الملک لاشریک لک لبیک.) چرا دعوت او را از میان دعوت‎های دیگر انتخاب می‎کنیم؛ چون حمد و ستایش برای اوست و نعمت‏هایی که ما در اختیار داریم از اوست و این نعمت‏ها حتی بعد از اینکه بدست ما می‎رسد و در اختیار ما قرار می‎گیرد، همچنان در ملک اوست.

ان الحمد و النعمه لک و الملک. حمد مال توست، هر نعمتی که من تصور کنم؛ چه دریابم و چه درنیابم همه از اوست و چه بسیارند نعمت‎هایی که در همین وجود کوچک و عالم کوچکی که ما حس می‎کنیم، وجود دارند و آن را در نمی‎یابیم. نعمت‎هایی که در می‎یابیم در مقابل نعمت‎هایی که نمی‎شناسیم، مثل قطره و دریاست. همه نعمت‎ها از اوست و نکته مهم اینکه نعمت‎ها از او هستند و با اینکه به دست من رسیده‏اند، از ملک او خارج نشده­اند و همچنان  او مالک است. وقتی من چیزی به شما می‎دهم، اختیارش با شماست. دیگر من ارتباطی با آن ندارم. دیگر در اختیار من نیست. ملک من نیست. ولی خداوند همه نعمت‎هایی که داده، پس از اعطا و بخشیدن هم در ملک او است، در پادشاهی اوست و به اشارت او می‏چرخد. پس چرا دعوت او را انتخاب می‎کنیم؟ و دعوت او را پاسخ می‎دهیم؟ چون خود او، دعوت او، نعمت دادن او همه ستوده است. خود او ستوده است. خداوند محمود است، یعنی اگر شما بخواهید یک دعوت‎کننده‎ای پیدا کنید که هیچ نقصی در او نباشد و هر چه کمال و حسن است، دارا باشد؛ جز او را نمی‎یابید. او محمود است. اینکه می‎گویی: « ان الحمد لک »؛ حمد برای توست، مال توست، نه اینکه تو محمودی، زیرا خود او محمود است. فعل او محمود است. مُلک و پادشاهی او محمود است. دعوتی که او کرده محمود است. دیگران دعوت دارند ولی دعوتشان ستوده نیست؛ چون آن دعوت برای منافع خودشان است. اگر دل من، من را به سوی خودش می‎خواند، اگر مردم من را دعوت می‎کنند، اگر شیطان من را دعوت می‎کند؛ آن دعوت به مقصد و غایت نهایی خودشان است. من را برای خودشان می‎خواهند. ولی خداوند چون محمود است، هیچ نقصی در او نیست. فقر ندارد. غنی است. صمد است. اگر من را می‎خواند برای پرکردن نیازی در خودش نیست. بخاطر من است که من را می‎خواند. پس دعوتش هم محمود است. هیچ نقصی، هیچ عیبی، هیچ زشتی و هیچ مقصد پنهانی در دعوت او نیست که بخواهد به نفع خودش باشد. همه اش برای ماست. پس دعوت او هم محمود است.

نعمت دادن او هم محمود است؛ که دیگران اگر می‎دهند، می‎دهند که بگیرند. می‎دهند که کار بِکِشند. می‎دهند که سود ببرند؛ ولی او اگر می‎دهد به دلیل همین محمود بودن ذاتی ، که صمد است و غنی است و بی نیاز،نمی‎دهد که بگیرد. پس نعمت دادنش هم محمود است. بنابر این دعوت او را انتخاب می‎کنیم. چون همه چیز او؛ خود او ، دعوت او، نعمت او و ملک او محمود است.

عاقبت دعوت او

نکته‎ای که باز در ادامه این لبیک‎ها آمده، عاقبت دعوت است. دیگران می‎خوانند و دعوت می‏کنند. ـ حال کاری نداریم که دعوتشان محمود است یا نیست. ـ اگر من اجابت کردم، غایت و نهایت و سرانجام اجابت دعوت آنها چیست؟ دلم را گر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ دنیا را اگر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ شیطان را اگر اجابت کنم، آخرش به کجا می‎رسم؟ آخر و عاقبت همه این دعوت‎ها در چشم دنیایی، شکسته‏شدن و کوچک شدن و باختن است، و در چشم وسیع‎تر، هلاک شدن و به آتش‏افتادن است. شما ببینید کدام هوس را شما با پشت سرگذاشتن دعوت خداوند و فراموش کردن خدا ،جواب دادید که آخرش از دست دادن و شکسته شدن و حقیر شدن نبوده است؟ کدام دعوت شیطان را جواب دادیم که آخر‌‌‌ش ننگ و عار نبوده است؟

اما دعوت خدا عاقبتش چیست؟ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم‏. زنده می‏کند. حیات می‎بخشد. این وجودی را که اگر رها شود و پاسخ به دعوت او ندهد، می‎گندد و به مرگ و هلاکت می‎رسد؛ با دعوت او به حیات می‎رسد. آن هم حیاتی که مثل شجره طبیه ریشه­اش ثابت و شاخه­اش در آسمان است. کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ [16]. دعوت به سلام است و به سلامت است. «لبَّیکَ یا داعِیَاً اِلی دارِ السَّلام »که در قسمت مستحب لبیک امده است. یعنی راهی را که او می‏خواهد و تو را به سوی او می‏خواند، انسان را به سلامت به دار السلام می‏رساند. از عیب‏ها ، آفت‏ها ، شکسته‏شدن‏ها و نقص‏ها مبرّی است. هم حیات است و هم در این حیات، تو را از آفت‏ها و نقص‏ها و عیب‏ها بیرون می‏آورد و محفوظ می‏دارد. دعوتش به سوی سلامت است. پس از بین دعوتها دعوت او را انتخاب می‏کنیم زیرا عاقبت دعوت او حیات و سلامت و...است

پاسخ  به دعوت خدا و احرام

اما چرا با پاسخ به دعوت خداوند وارد احرام می‏شویم؟ آیا نمی‏شود دعوت خدا را پاسخ داد و وارد احرام نشد؟ به بیان دیگر نمی‏شود خدا را پاسخ گفت و دیگران را هم پاسخ گفت؟  رمز اینکه با لبیک انسان به احرام در می‏آید، این است که  پاسخ به دعوت خدا از میان دعوت‌های متعارض و متنافی  با پاسخ به دعوت‏های دیگر جمع نمی‌شود.با لبیک به خدا دعوت‌های دیگر کنار گذاشته می‏شود و پاسخ داده نمی‏شود .

----------------------------------------------------------------------------------------------------

[16] . ابراهیم / 24